Przede wszystkim jednak ważne jest zapewnienie na dekady stabilnego i zrównoważonego rozwoju dla Śląska oraz bezpieczeństwa ekonomicznego dla jego mieszkańców. Jak wskazują eksperci i ekspertki Instytutu Badań Strukturalnych w najnowszym raporcie przygotowanym dla Fundacji WWF Polska - potencjał jest duży. Do 2030 roku w różnych alternatywnych, przyjaznych klimatowi branżach istnieje możliwość wytworzenia nawet 75-85 tysięcy nowych miejsc pracy1.
Kierunki rekwalifikacji
Wedle prognoz popytu na pracę w górnictwie, do 2030 roku od 28 do 31 tysięcy pracowników górnictwa i branż okołogórniczych – w tym 13 tysięcy w samym górnictwie – będzie wymagało przekwalifikowania lub działań osłonowych, ponieważ sektor nie będzie w stanie zapewnić im zatrudnienia. W tym kontekście kluczowa staje się kwestia jak najszybszego uruchomienia dobrowolnych programów szkoleń oraz przedstawienie górnikom kompleksowej oferty rekwalifikacji. Jednak w jakim kierunku powinna ona zmierzać? Gdzie kierować pracowników, którzy są za młodzi, żeby doczekać emerytury górniczej? Nie wszystkie sektory w równym stopniu będą nadawały się jako potencjalne miejsce zatrudnienia dla osób odchodzących z górnictwa – zarówno górników dołowych jak i pracowników administracyjnych. Które branże staną się strategicznym sojusznikiem na drodze do dekarbonizacji śląskiej gospodarki?
Budownictwo
Ten sektor jest szczególnie istotny ze względu możliwość szybkiego wygenerowania miejsc pracy. Budownictwo może w ciągu najbliższej dekady zatrudnić od 11 do 22 tysięcy pracowników. Dodatkowo, warto wziąć go pod uwagę realizowaną w nim politykę obniżania emisji dwutlenku węgla i zapowiadaną tzw. Falę Renowacji. Pod tą nazwą kryje się strategia Komisji Europejskiej mająca na celu podwojenie liczby budynków poddawanych renowacji w ciągu najbliższej dekady, zwiększając przez to ich efektywność energetyczną i obniżając zużycie energii. W związku z rozwojem technologii pozwalających budować w sposób zrównoważony i inteligentny, nisko lub bezemisyjny, branża budownicza nie tylko może zapewnić dużą liczbę miejsc pracy w krótkim czasie, ale także dodatkowo przyczynić się do redukcji emisji gazów cieplarnianych.
Przemysł samochodowy
Ta branża z kolei cieszy się już na Śląsku silną, ugruntowaną pozycją, z wykwalifikowanym personelem oraz buforem w postaci dużego lokalnego rynku zbytu w sytuacji ewentualnych przejściowych problemów. Zdaniem autorów i autorek raportu potencjał tego sektora to od 6 do 9 tysięcy nowych miejsc pracy, z czego od 3 darmowych stołach do 4 tysięcy przewidzianych jest w nowej fabryce samochodów elektrycznych Izera (mającej rozpocząć produkcję od 2024 roku w Jaworznie2), reszta zaś (od 1 do 2 tysięcy) w sektorze dostawczym współpracującym z przemysłem samochodowym.
Logistyka, energetyka, rekultywacja czy GOZ?
W kolejnych sektorach powstać może kolejno: w energetyce od 4 do 6 tysięcy, w logistyce od 2 do 3 tysięcy i w rekultywacji od 0,5 do 1 tysiąca miejsc pracy. Wszystkie z tych branż mogą przyczynić się do zagospodarowania terenów powydobywczych i zamiany ich w tereny gotowe do wykorzystania do celów gospodarczych – poprzez renaturalizację, budowę centrów logistycznych czy farm gry fotowoltaicznych. Do drugiej grupy wyróżnionej w raporcie należą pozostałe branże, które mogą przyczynić się do rozwoju regionu i mają potencjał tworzenia nowych miejsc pracy do 2030, w tym: usługi biznesowe (IT/BPO/SCC, od 20-24 tysięcy miejsc pracy), przemysł związany z gospodarką obiegu zamkniętego (np. opakowania biodegradowalne, od 15 do 20 tys.), turystyka (od 4 do 5 tys.), przetwórstwo spożywcze (od 2 do 3 tys), medycyna (1 do 1,5 tys.), wyspecjalizowana administracja (0,5 do 1 tys.).
Śląsk z największymi Funduszami Regionalnymi w całej UE
Oczywiście na możliwość kreacji miejsc pracy wpływają również uwarunkowania poszczególnych podregionów i ośrodków miejskich Śląska do rozwoju konkretnych branż, a także lokalne polityki rozwojowe. Warto właśnie teraz, w momencie programowania nowej perspektywy unijnej na lata 2021-2027 oraz aktualizacji strategii gmin, wykorzystać powyższe dane do planowania inwestycji na poziomie regionalnym i lokalnym. Z przedstawionych 19 stycznia 2021 założeń dla Funduszy Regionalnych to właśnie województwo śląskie otrzyma największy zastrzyk gotówki ze wszystkich regionów w całej Unii Europejskiej.
Istotne jest aby transformację, w szczególności zaś instrumenty rynku pracy skierowane do górników, uruchomić jak najwcześniej. Potrzebne są zdecydowane działania na rzecz rekwalifikacji pracowników górnictwa, rozpoczęte przed określeniem terminów wypowiedzeń jako programy dobrowolne. Z analiz wynika jednoznacznie, że najskuteczniejszą (zarówno z punktu widzenia pozytywnego wpływu na rynek pracy jak i optymalizacji kosztów) strategią poradzenia sobie z problemem pracy dla górników będzie właśnie rekwalifikacja, połączona z naturalnym procesem odejść starszych pracowników na emeryturę. Kluczowa zaś będą najbliższe lata, a przemyślane działania w obszarze polityki zatrudnienia oraz wsparcie branż alternatywnych może zapewnić rozwój regionu na następne dekady.